‘Vết sẹo và cái đầu hói’ - một quyển tiểu thuyết bàn về trí thức và quyền lực
‘Vết sẹo và cái đầu hói’ - một quyển tiểu thuyết bàn về trí thức và quyền lực0:00/335.
Một bản án nằm trong xu hướng gia tăng án tử hình ở Việt Nam.
Đây là thư tin Luật Khoa 360, một sản phẩm thử nghiệm của Luật Khoa tạp chí nhằm cung cấp cho bạn những thông tin toàn diện nhất có thể về một vấn đề. Mỗi thư tin sẽ nói về một vấn đề, trích đăng ý kiến của các bên khác nhau, cung cấp dữ kiện có liên quan, và cuối cùng là phần bình luận của Luật Khoa.
Bạn có thể quản lý tài khoản của bạn tại đây.
Chưa có tài khoản? Mời bạn đăng ký nhận các thư tin tiếp theo tại đây.
Chủ đề của thư tin đầu tiên của Luật Khoa 360 là bản án tử hình dành cho cô Nguyễn Võ Quỳnh Trang - người mẹ kế 26 tuổi đã hành hạ và giết chết cháu bé Vân An hồi tháng 12/2021.
Chắc bạn đã nắm được tình hình rồi, nhưng nếu chưa thì đây là thông tin chi tiết của bản án sơ thẩm được tuyên chiều 25/11 tại Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh:
Các ý kiến xung quanh vụ án này có khá nhiều góc cạnh và lớp lang khác nhau, thành ra cũng khó theo dõi và đôi khi bị rối. Để thảo luận hiệu quả, ta sẽ cần bóc tách các góc cạnh và lớp lang này ra:
Bài viết này sẽ tập trung vào cuộc tranh luận thứ ba, liên quan tới án tử hình.
Hẳn bạn sẽ liên hệ ngay với vụ án tử hình đình đám gần đây của tử tù Hồ Duy Hải? Nhưng khác với vụ án của Hải, cuộc tranh cãi trong dư luận lần này tập trung nhiều vào án tử hình chứ không phải là vi phạm tố tụng. Lý do vì có nhiều dấu hiệu cho thấy Hải bị xử oan, còn Trang thì không (hay là chưa).
Đại diện Viện Kiểm sát Nhân dân TP. Hồ Chí Minh phát biểu tại phiên tòa:
Mặc dù trong quá trình điều tra bị cáo thành khẩn, nhưng hành vi của bị cáo là đặc biệt nguy hiểm cho xã hội; phạm tội với trẻ em; vì động cơ đê hèn... Xét thấy bị cáo không có khả năng cải tạo, cần phải loại bỏ ra ngoài xã hội.
Hội đồng Xét xử, Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh:
Hành vi của Trang là quá tàn ác đối với người lệ thuộc mình, mất nhân tính, thực hiện vì động cơ đê hèn, có tính chất côn đồ, phạm tội với trẻ em.
Hương Trần (độc giả bình luận trên VnExpress):
(Ý kiến này có vẻ đại diện cho nhiều người nên chúng tôi chọn đăng.)
Người phụ nữ này không chỉ phạm tội ngược đãi mà còn là tội giết người. Có tù chung thân đi nữa thì trong trại giam hoặc cải tạo tốt được ra tù xã hội cũng không chấp nhận. Lúc giết người không ghê tay thì giờ ăn năn được tha tội, vậy ai cũng dám ngược đãi trẻ em.
Phần này dài hơn hẳn phần ý kiến ủng hộ, xin chớ lo chúng tôi thiên vị họ vì cũng chỉ có ba ý kiến thôi.
Tiến sĩ Đặng Hoàng Giang (đăng trên Facebook):
Các hành vi tra tấn, hành hạ bé Vân An của Nguyễn Võ Quỳnh Trang là vô cùng tàn nhẫn. Nhưng tôi cũng cho rằng án tử hình Quỳnh Trang, hoặc bất cứ án tử hình nào, KHÔNG khiến cho xã hội và cộng đồng tốt đẹp lên. Xin nhắc lại, các hành vi của Quỳnh Trang là vô cùng độc ác và cần bị trừng phạt.
Tuy nhiên, tôi cho rằng tù chung thân sẽ là hình phạt hợp lý hơn.
Tôi không cho rằng một cộng đồng có thể cho phép mình giết ai đó vì anh ta đã giết người (để chỉ ra rằng giết người là sai trái). Chúng ta cũng không hãm hiếp kẻ đã hãm hiếp người khác. Tầng tầng lớp lớp các nghiên cứu đã chỉ ra rằng án tử hình KHÔNG có tác dụng răn đe và ngăn ngừa tội phạm.
Ví dụ, năm 2004, tỷ lệ tội phạm giết người là 5.7 trên 100 nghìn người tại các bang của Mỹ thực hành án tử hình, và là 4.0 trên 100 nghìn người ở các bang không có án tử hình. Ví dụ khác, 27 năm sau khi Canada bỏ án tử hình (1975), tỷ lệ tội phạm giết người ở đây giảm 44%. (Nguồn: Amnesty International)
Thậm chí, trong nhiều trường hợp, sau khi phạm tội nghiêm trọng, thủ phạm sẽ tiếp tục ra tay tàn bạo hơn khi biết rằng trước mặt mình là án tử hình đang chờ đợi.
Bác sĩ Lê Đình Phương (đăng trên Facebook):
[...] Thực lòng, tôi chưa hề nghe hay biết đến một sự tàn ác kinh khủng đến thế, nhất là sự tàn ác này từ một người đàn bà đẹp, dung mạo không ác độc, với một bé gái. Nên tôi hoàn toàn hiểu sự tán đồng hay hả hê của dư luận với bản án đã tuyên.
Nhưng liệu rằng việc kết liễu sinh mạng một con người có lợi ích răn đe, ngăn ngừa những tình huống tương tự không?
Tôi nghĩ là không. Ở những nước đã bãi bỏ án tử hình, tỷ lệ tội phạm nặng nề không nhiều hơn những nước vẫn áp dụng nó. Và nếu để ngăn chặn bị cáo tái phạm, thì giết chết cô ta là một biện pháp quá triệt để nhưng không cần thiết, vì một bản án cấm cố chung thân cũng làm được điều này.
Còn để cải hóa lương tâm kẻ tội phạm thì lại càng không cần thiết, nhất là khi cô ấy đã thành khẩn ăn năn và chấp nhận án tử hình cho mình. Cô ấy sẽ không còn cơ hội để sống và sám hối nữa. Mà “chỉ cần một phút sám hối ăn năn, thì mọi tội lỗi đã được thứ tha” (Rochefoucauld).
Như một thầy thuốc, tôi kiên định với quan điểm chống án tử hình vì nhiều lẽ:
1. Bổn phận duy nhất và tối cao của nghề y là giữ gìn sự sống, không phải để hủy diệt nó. (Hiệp hội Thầy thuốc Mỹ - AMA - tước quyền hành nghề của bất kỳ BS Mỹ nào tham gia thi hành án tử hình, bất kể tội phạm ghê sợ đến mức nào).
2. Án tử hình tước đi của một con người cơ hội để ăn năn (nếu có).
3. Đức tin Công giáo không cho phép giết người, trừ trường hợp tự vệ chính đáng.
4. Án tử hình có thể sai, và đã sai thì vô phương cứu vãn. Ở Mỹ, từ năm 1973, đã có 190 án tử hình đã được tuyên sai, huống gì nước mình!
Do đó, một cách lý tưởng, tôi tin vào mục đích tối cao của luật pháp không phải là trừng phạt. Hoặc trừng phạt nhưng vẫn chừa cơ hội để một người biết ăn năn là điều nên làm của một xã hội nhân bản, đặt nhân vị con người làm trung tâm.
“Thánh nhân nào cũng có một quá khứ. Và tội đồ nào cũng có một tương lai” (Oscar Wilde).
***
Viết thêm để trả lời trước cho những cmt theo kiểu: “nếu nó giết người nhà bác thì bác còn nói vậy không?”. Trả lời: một cách cảm tính, tôi sẽ muốn kẻ thủ ác bị trừng phạt nặng nề nhất, trừ giết chết. Còn phần lý tính, tôi sẽ cầu nguyện để Thượng Đế cho tôi đủ can đảm tha thứ cho tội phạm (vì tôi không chắc mình sẽ làm được điều này).
Nhà văn Thái Hạo (đăng trên Facebook):
Trừng phạt hay trả thù?
Có lẽ tất cả chúng ta đều biết truyện cổ tích Tấm Cám, nhưng không quá nhiều người biết rằng hiện trên thế giới có hàng trăm “truyện Tấm Cám” với motif, tình tiết, diễn biến gần giống nhau hoàn toàn. Chúng như là các dị bản vậy.
Tấm Cám của Việt Nam và Cô bé Lọ Lem trong kho tàng truyện cổ Grim cũng thế, cũng một cô bé mất mẹ phải ở với dì ghẻ và con của mụ, bị đối xử tàn tệ, bất công; cũng gặp được hoàng tử/vua; cũng thử giày; cũng kết hôn... Nhưng khác ở cái kết: Mẹ con dì ghẻ trong truyện Grim thì chỉ bị đuổi ra khỏi vương quốc còn mẹ con nhà Cám thì bị Tấm giết chết một cách dã man: lừa và dội nước sôi lên đầu Cám, sau đó muối mắm gửi về cho người mẹ, mẹ ăn hết thì mới thấy đầu lâu con gái mình... Cái kết thúc ghê rợn như thế, khó tìm thấy trong các phiên bản khác của các “truyện Tấm Cám” trên thế giới.
Hành động đuổi ra khỏi vương quốc trong truyện Grim là trừng phạt, hành động của Tấm là trả thù, nó khác hẳn nhau về bản chất. Ở đây tôi không xét đến các đặc trưng thi pháp mà người ta đã nói và tranh cãi nhiều, nhưng rõ ràng, hành vi của Tấm là tàn nhẫn, độc ác, mục đích là để thỏa mãn lòng thù hận chứ không phải đòi lại công lý.
Hai nền văn hóa khác nhau, hai hành xử khác nhau. Bây giờ người Việt vẫn rất nặng tâm lý trả thù, một kiểu nợ máu trả máu, thiếu mạng đền mạng, “Trồng tre đợi ngày thành gậy/ Đi trả thù không sợ dài lâu”, hay “Quân tử trả thù mười năm chưa muộn”. Người Việt sáng tạo ra truyện Tấm Cám từ tâm thức cộng đồng của mình, nó giúp thỏa mãn “ước mơ” và những ẩn ức cộng đồng.
Chúng ta rất khó phân biệt được việc đòi công lý và trả thù, do ta không có cái gốc rễ văn hóa và điều kiện xã hội cho sự nảy nở của những ý niệm ấy.
Tâm lý trả thù vốn sinh ra từ một nền tảng xã hội thiếu công bằng, dân chúng không có được những “quan tòa” để xét xử một cách công minh, họ đành “tự thân vận động”. Một xã hội không có công đạo thì tất sinh ra lối hành xử kiểu “quân tử Tàu” ấy.
Trong rất nhiều bình luận mà tôi đọc được xung quanh việc tử hình “dì ghẻ” NVQT, thấy cái tâm lý trả thù ấy vẫn còn rất đậm. Cái đáng lo là cho đến nay, cái nền công đạo kia vẫn chưa có để người dân tin tưởng mà trao gửi công lý. Chính vì thế, có lẽ sẽ còn rất lâu nữa chúng ta mới gột được cái tâm lý trả thù ấy khỏi đời sống của mình…
Tạm xa vụ án Nguyễn Võ Quỳnh Trang, ta hãy xem bức tranh toàn cảnh của vấn đề án tử hình ở Việt Nam ra sao.
Lưu ý: Đây chỉ là một quan điểm trong vô số quan điểm khác nhau. Nếu bạn có ý kiến phản hồi hoặc phản bác, bạn có thể hồi âm vào email này cho Luật Khoa, chúng tôi sẽ trích đăng một số ý kiến đáng chú ý trong những thư sau.
Mặc dù Luật Khoa có thể đăng các ý kiến đa chiều, nhưng quan điểm của tòa soạn là chống án tử hình. Các ý kiến thì cũng đã nhiều, bạn có thể đọc mục “Án tử hình” trên Luật Khoa để tìm hiểu thêm.
Thời điểm án tử hình ít được ủng hộ nhất ở Việt Nam có lẽ là khi vụ án Hồ Duy Hải được công chúng chú ý đến, đặc biệt là xung quanh phiên tòa giám đốc thẩm ở Tòa án Nhân dân Tối cao vào tháng 5/2020. Cùng với vụ án Hồ Duy Hải là các vụ giải oan cho các tử tù Huỳnh Văn Nén, Nguyễn Thanh Chấn, và Hàn Đức Long; cùng với hàng loạt các vụ án có dấu hiệu oan sai như vụ Nguyễn Văn Chưởng, vụ Lê Văn Mạnh. Đặc điểm chung của các vụ này là kết án oan hoặc có dấu hiệu kết án oan, nghĩa là người bị tuyên án tử thực ra không phải người phạm tội.
(Có một vụ hiếm hoi mà người thực sự giết người được công chúng kêu gọi miễn án tử, đó là vụ Đặng Văn Hiến, với lý do anh này chỉ đang bảo vệ mảnh đất của mình.)
Chống án tử hình trong bối cảnh các vụ án oan thì dễ dàng hơn nhiều so với bối cảnh các vụ án dường như đã rõ ràng ai là thủ phạm, chẳng hạn như vụ Nguyễn Võ Quỳnh Trang gây ra cái chết của cháu bé Vân An. Tới đây, phe chống án tử hình không sử dụng lập luận “án oan” được nữa, mà phải thực sự chứng minh rằng dù hành vi của một con người có tàn bạo đến đâu đi chăng nữa, việc xử tội chết vẫn là không hợp lý.
Người Việt Nam chắc sẽ không đóng góp thêm được lập luận ủng hộ hay phản đối nào trong vấn đề án tử hình, cái chúng ta cần là một thái độ với vấn đề này.
Quan điểm của bạn về vấn đề án tử hình là gì? Hãy chia sẻ bằng cách hồi âm vào thư này, chúng tôi sẽ chọn đăng một số ý kiến đáng chú ý.
Do đây là một sản phẩm thử nghiệm, chúng tôi rất cần ý kiến của bạn. Hãy bấm vào nút “More like this" (Thêm nội dung thế này) hoặc “Less like this" (Bớt nội dung thế này) bên dưới email. Bạn cũng có thể hồi âm email này.
Xin cảm ơn và chúc bạn có một tuần mới tốt lành!