Vụ Hồ Duy Hải: Các thẩm phán tự mâu thuẫn trong chính quyết định giám đốc thẩm của mình

Một trong những nội dung gây tranh luận sâu sắc trong phiên tòa giám đốc thẩm vụ án Hồ Duy Hải diễn ra từ ngày 6-8/5/2020 là việc Hội đồng Thẩm phán (HĐTP) Tòa án nhân dân (TAND) Tối cao kết luận rằng quyết định kháng nghị của Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) Tối cao là không đúng pháp luật.

Đã có rất nhiều ý kiến xác đáng đến từ các luật sư, luật gia và cả các đại biểu Quốc hội. Dư luận đặt ra câu hỏi phản biện rằng nếu quyết định kháng nghị không đúng pháp luật, tại sao HĐTP còn xem xét nội dung kháng nghị suốt mấy ngày làm việc? Bởi lẽ nếu kháng nghị không đúng pháp luật thì TAND Tối cao có thể từ chối VKSND Tối cao tại phiên làm việc đầu tiên. Việc cho rằng quyết định kháng nghị không đúng pháp luật nhưng vẫn xem xét nội dung kháng nghị suốt mấy ngày làm việc thật sự rất mâu thuẫn.

Về vấn đề này, trả lời báo báo chí vào sáng ngày 12/5, Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Trí Tuệ – một trong 17 thành viên HĐTP lý giải:

“Phần quyết định của kháng nghị giám đốc thẩm chỉ có một câu duy nhất là không chấp nhận kháng nghị của VKS; chúng tôi không nói về nội dung. Tuy nhiên, trong phần nhận định về bản án, thì với diễn biến của phiên tòa ba ngày, nếu như chúng tôi không nhận định một cái gì thì sẽ gây hoài nghi rất lớn cho xã hội, nhất là trong điều kiện vụ án có rất nhiều dư luận như thế. Do đó, phần nhận định thì chúng tôi vẫn phản ánh đầy đủ những vấn đề mà VKS kháng nghị và nhận định của HĐTP về vấn đề đó. Nhưng, trong phần quyết định thì chúng tôi không đả động đến…”

Tuy nhiên thực tế sau khi toàn văn Quyết định số 05/2020/HS-GĐT của HĐTP được công bố, tôi nhận thấy việc ông Nguyễn Trí Tuệ lý giải như vậy hoàn toàn không đúng với tinh thần của văn bản này. Nội dung của Quyết định bao gồm nhiều phần, trong đó quan trọng nhất là tóm tắt nội dung vụ án, nhận định của Tòa, và quyết định của HĐTP.

Thứ nhất, trước khi đi vào phần quyết định, HĐTP đã trình bày tổng cộng 22 điểm trong phần “Nhận định của Tòa án”. Sau đó, HĐTP nói “vì CÁC lẽ trên” và căn cứ vào một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), quyết định không chấp nhận kháng nghị giám đốc thẩm ngày 22/11/2019 của Viện trưởng VKSND Tối cao.

Như vậy, lý do để HĐTP bác bỏ kháng nghị không phải chỉ có tính hợp pháp của kháng nghị, mà bao gồm tất cả 22 điểm đã được HĐTP phân tích ở phần nhận định, trong đó 21/22 điểm đều liên quan trực tiếp tới nội dung vụ án.

Thứ hai, các điều luật mà HĐTP dẫn ra trong phần quyết định để làm căn cứ cho việc bác bỏ kháng nghị hoàn toàn chỉ liên quan tới nội dung bản án, chứ không phải là căn cứ để phán xét tính hợp pháp của quyết định kháng nghị.

Các căn cứ này bao gồm: Khoản 5 Điều 382 (quy định về thẩm quyền giám đốc thẩm, cụ thể giải thích rằng đối với vụ việc này, thẩm quyền giám đốc thẩm thuộc về Hội đồng toàn thể Thẩm phán TAND Tối cao); Khoản 1 Điều 388 (chỉ ra 1 trong 6 quyết định thuộc thẩm quyền của Hội đồng giám đốc thẩm, đó là không chấp nhận kháng nghị) và quan trọng nhất là Điều 389 BLTTHS.

Theo Điều 389, “Hội đồng giám đốc thẩm không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị khi xét thấy bản án, quyết định đó có căn cứ và đúng pháp luật.”

Rõ ràng khi HĐTP viện dẫn Điều 389 để bác bỏ kháng nghị của VKSND Tối cao, Hội đồng đã xét đến nội dung của hai bản án sơ thẩm và phúc thẩm, chứ không phải tính hợp pháp của quyết định kháng nghị như ông Nguyễn Trí Tuệ lý giải. Nếu không, trong phần Quyết định này, HĐTP đã phải dẫn ra những điều luật chứng minh rằng quyết định kháng nghị của Viện KSND Tối cao là không đúng pháp luật, chứ không phải dẫn Điều 389.

Tóm lại, Quyết định của HĐTP cho thấy rõ việc bác bỏ kháng nghị của Viện KSND Tối cao được dựa trên việc HĐTP đã xem xét nội dung bản án.

Có thể thấy các thẩm phán tự mâu thuẫn với chính mình trong quyết định này khi xem xét nội dung kháng nghị và ra quyết định dựa trên nhận định về nội dung các bản án bị kháng nghị, nhưng đồng thời lại nhận định rằng quyết định kháng nghị của Viện KSNDTC là trái pháp luật. Nếu kháng nghị trái pháp luật tại sao HĐTP còn xem xét và phán xét về nội dung kháng nghị?

Chính nội dung của Quyết định giám đốc thẩm cho thấy những lời giải thích sau phiên tòa của các thành viên HĐTP, cho rằng lý do HĐTP bác bỏ kháng nghị là vì thủ tục tố tụng chứ HĐTP chưa xét tới nội dung vụ án là không chính xác. Có thể nói TAND Tối cao đã tiền hậu bất nhất trong việc lý giải Quyết định giám đốc thẩm của chính mình.